Wanneer je aan het lezen bent, valt het je waarschijnlijk al lang niet meer op: de o in ‘school’ of de o in ‘kous’ klinken niet hetzelfde. Vervelend, als je de taal nog niet onder de knie hebt. Typografe Walda Verbaenen (PXL) vond dat dit beter kan en ontwikkelde voor haar masterproef een eigen schrift.
Uit onderzoek blijkt dat één op de tien Belgen moeite heeft met lezen en schrijven en één op de vijf nieuwkomers in Vlaanderen analfabeet is: «Een nieuwkomer in Vlaanderen moet een verplichte inburgeringscursus volgen, maar de lessen Nederlands duren amper zestien weken. Wat met iemand die ons schrift niet kent of misschien zelfs nooit heeft leren lezen of schrijven? Dan wordt dat heel moeilijk.»
Walda Verbaenen ging op zoek naar een oplossing, waardoor je in één oogopslag kan zien hoe je een woord uitspreekt. «Vandaag bestaat er al een schrift waarbij ieder letterteken wel een aparte klank voorstelt: het IPA of Internationaal Fonetisch Schrift. Toch is dit schrift geen goede optie om nieuwkomers kennis te laten maken met onze taal. Je zou eerst een extra codetaal moeten aanleren voor je kan beginnen.»
Daarom ontwikkelde Walda een eigen schrift, gebaseerd op het lettertype Times New Roman, waarbij ieder letterteken staat voor een andere klank uit de Nederlandse taal. «Het idee was eerder al eens uitgewerkt in de jaren zestig. Maar toen ging men nogal drastisch te werk: bij het woord ‘touw’ werd ook de eindletter weggelaten, want die spreek je niet uit. Dat maakte de uiteindelijke stap naar het gewone schrift te groot. Ik vind het net belangrijk dat je de woorden vlot kan lezen, zoals in een normale tekst. De verschillen met de oorspronkelijke letters moeten minimaal zijn.»
Uitgerekt
Haar eigen schrift doopte ze het Phonotype. De naam verwijst naar ‘Phono’ (de fonologie van een taal) verweven in ‘Type’ (het lettertype, letterbeeld). Binnenin het letterbeeld wordt elke klank die afwijkt van de klanken van de 26 letters van het Nederlandse alfabet op een nieuwe manier weergegeven.
Een klinker die langer wordt uitgesproken is daadwerkelijk ‘langer’ weergegeven, uitgerekt dus:
Voor de klinkers ‘a’ en ‘e’, die meerdere uitspraken kennen, geeft dit het volgende letterbeeld:
Letters die samen een nieuwe klank vormen, worden aan elkaar gekoppeld, waardoor één letterbeeld één klank visualiseert, zoals hieronder weergegeven.
Letters die verschillende uitspraken kennen, worden op verschillende manieren weergegeven, zoals de c in het woord ‘circus’, of de d in het woord ‘gedroomd’.
Naast de visuele voorstelling is de uitspraak van de afwijkende klanken opgenomen en geregistreerd in QR-codes, zodat deze op elk moment door de beginnende lezer kunnen worden beluisterd.
Momenteel is Walda bezig met een doctoraat aan de Universiteit Hasselt, waarin ze haar onderzoek voortzet. «Voorlopig is het Phonotype alleen getest bij mensen die de Nederlandse taal intussen al machtig zijn, maar nog moeite hebben met bepaalde klanken. Toch gaan we ervan uit dat ook andere doelgroepen baat hebben bij dit lettertype. Zo ontdekte ik tijdens een tentoonstelling van mijn werk dat ook dyslectische mensen het Phonotype vlotter lezen dan gewone letters.» Ook wil ze het project uitbreiden naar andere Europese talen.
Meer weten? Het verloop van het project kan worden gevolgd via www.phonotype.be. De volledige masterproef lees je via
www.scriptiebank.be/phonotype.
Walda Verbaenen nam deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2019.
Het bericht De Vlaamse Scriptieprijs: Nederlands lezen in een oogopslag verscheen eerst op Metro.
