“Weet jij wat te doen bij een nucleair ongeval?” is de slogan van de informatiecampagne die het Crisiscentrum gisteren lanceerde naar aanleiding van het geactualiseerde nucleair noodplan. De informatiecampagne wil de bevolking correct informeren over het nucleaire risico en de juiste reflexmaatregelen bij een eventueel ongeval. Want ondanks alle veiligheidsvoorzieningen, controles en preventieve maatregelen is een incident nooit volledig uit te sluiten. Naar aanleiding van deze campagne laten we een aantal experten aan het woord over radioactiviteit en nucleaire veiligheid.
Het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) heeft als missie ervoor te zorgen dat de gezondheid van de bevolking, de werknemers en het leefmilieu beschermd wordt tegen het gevaar van ioniserende straling. Maar wat is radioactiviteit en wat zijn de risico’s? De experten van het FANC, Lodewijk Van Bladel, Simon Coenen, Petra Willems en Christian Vandecasteele, weten raad.
Wat is radioactiviteit?
“Wat veel mensen niet beseffen is dat radioactiviteit eigenlijk een natuurlijk fenomeen is. Het is zo oud als de kosmos en de aarde. Vanuit de kosmos wordt de aarde voortdurend blootgesteld aan straling. Radioactiviteit komt ook voort uit atomen zelf, en alles wat tastbaar is, bestaat uit atomen. De natuur, mensen, alles rondom ons. De meeste atomen zijn stabiel. Hun kern verandert niet. Sommige atomen hebben echter een onstabiele kern. Ze zijn als het ware op zoek naar een andere gedaante waarin ze zich stabieler voelen. Tijdens deze gedaanteveranderingen komt er energie uit de kern vrij, in de vorm van deeltjes of elektromagnetische golven. Deze bijzondere energie noemen we “ioniserende straling”. De transformatie en emissie van ioniserende straling wordt ‘radioactiviteit’ genoemd.
Het prachtige spektakel van het noorderlicht is bijvoorbeeld een gevolg van de interactie van kosmische straling met atomen in de atmosfeer. En ook het menselijk lichaam is een wandelende bron van radioactiviteit!”
Waarvoor wordt radioactiviteit gebruikt?
“In de 20ste eeuw ontdekte de mens dat radioactiviteit ook kan worden opgewekt, bijvoorbeeld met kernreactoren of later ook deeltjesversnellers. De toepassingen van radioactiviteit zijn talrijk. De medische wereld gebruikt het bijvoorbeeld om kanker te bestrijden en om diagnoses te stellen, en dat is slechts een topje van de ijsberg. Radioactiviteit komt ook van pas voor industriële doeleinden, zoals elektriciteitsproductie, diktemetingen en sterilisatie. Vroeger, toen men minder kennis had over de schadelijke effecten van radioactiviteit, zat het zelfs in horloges, cosmetica, bliksemafleiders en rookmelders.”
Wat zijn de risico’s?
“Blootstelling aan straling heeft voornamelijk risico’s op lange termijn, zoals een verhoogd risico op kanker. Om de gezondheidsrisico’s van radioactiviteit te bepalen, moet je het verschil kennen tussen bestraling en besmetting.
Bestraling treedt op wanneer je je in de nabijheid van een radioactieve bron bevindt. Als je weg gaat van de bron of de bron dooft uit, dan stopt ook de bestraling. Er is geen direct fysiek contact tussen jouw lichaam en radioactief materiaal. Dit is bijvoorbeeld het geval bij medische diagnoses via radiografie of scanner, waarbij het lichaam van de patiënt voor een korte periode aan röntgenstraling wordt blootgesteld.
Kom je fysiek in contact met radioactief materiaal, dan spreken we over besmetting. Bij uitwendige besmetting hechten radioactieve deeltjes zich aan de huid, de haren of de kleren. Inwendige besmetting vindt plaats wanneer het lichaam radioactieve deeltjes opneemt door inademing, door het eten van radioactief besmet voedsel of via een open wonde. In tegenstelling tot bestraling, kan uitwendige besmetting overgedragen worden via lichamelijk contact, en inwendige besmetting via lichaamsstoffen (urine, feces, bloed, speeksel, tranen, zweet sperma en moedermelk).
Gezondheidsrisico’s worden groter naarmate je aan méér straling wordt blootgesteld, dus bij hogere dosissen. Bij een extreem hoge dosis, kan blootstelling ook fysieke letsels veroorzaken, met zelfs een dodelijke afloop. Maar dat is uiterst zeldzaam.
Naast hoeveelheid straling speelt ook de leeftijd een grote rol: hoe jonger je bent, hoe gevoeliger. Het is dus belangrijk de blootstelling aan straling zo veel mogelijk te beperken, bij kinderen, jongeren en zwangere vrouwen (om hun ongeboren baby te beschermen).”
De bescherming van mens en milieu tegen straling is gebaseerd op drie pijlers. Ook bij het gebruik van stralen in de geneeskunde houden de verantwoordelijke artsen met deze pijlers rekening.
- Rechtvaardiging: Blootstelling aan straling moet meer voordelen bieden dan de nadelen. Een dokter zal dus nooit zomaar ioniserende straling gebruiken. Heb je misschien een gebroken arm, dan is op dat moment een correcte behandeling van de breuk door een röntgenfoto te nemen belangrijker dan een minieme verhoging van het risico op kanker.
- Optimalisatie: indien gerechtvaardigd, moet blootstelling zo optimaal mogelijk gebeuren, dus met een zo klein mogelijke stralingsdosis. Enkel het getroffen lichaamsdeel mag bestraald worden.
- Limieten: omgevingen met risico op stralingsblootstelling moeten strikte limieten respecteren bijvoorbeeld voor de medewerkers op de dienst medische beeldvorming maar ook voor bezoekers in het ziekenhuis. Indien nodig kunnen limieten, in het kader van medische opvolging, wel overschreden worden, bv. bij bestraling van een tumor. In zo’n geval krijgen de rechtvaardiging en optimalisatie dus voorrang op de limieten.
Wil je meer weten over het nucleair risico en over wat jij kan doen bij een nucleair ongeval? Kom het te weten op www.nucleairrisico.be
Morgen bij Metro:
De experten van het Fanc over de uitgebreide controle systemen die worden toegepast om een nucleair incident te vermijden.
