Ruim 3,5 jaar na het brexitreferendum stappen de Britten vanavond om 23 uur dan toch uit de Europese Unie. Daar gingen ellenlange en aartsmoeilijke onderhandelingen aan vooraf, zowel in eigen land als in Brussel. Het lijkt onbegonnen werk, maar toch: een overzicht.
23 juni 2016: ‘Leave’ haalt het
Alles begint bij oud-premier David Cameron die zich in 2013 sterk maakt voor een referendum over het lidmaatschap van de Europese Unie. Een gok, die – wat Cameron betreft althans – volledig verkeerd zal uitdraaien. Want op 23 juni 2016 gaat een schok door Europa. Tegen de verwachtingen in hebben de Britten vóór de brexit gestemd. Het ja-kamp haalt het na een erg bitse en bijwijlen oneerlijke campagne met bijna 52%. De Britten zullen de Europese Unie verlaten, al is dan nog onduidelijk hoe.
29 maart 2017: Activering Artikel 50
Theresa May, de opvolgster van David Cameron – die meteen ontslag nam na het referendum – was in principe tegen de brexit, maar bekeert zich al snel. Ze wil de wil van het volk respecteren, zegt ze. «Brexit means brexit» wordt al snel haar mantra. Op 29 maart 2017 activeert May het Artikel 50 van het Verdrag van de EU, met de goedkeuring van het Britse parlement. Daarmee starten de brexitonderhandelingen, die maximaal twee jaar kunnen duren: 29 maart 2019 wordt D-Day.
8 juni 2017: Vervroegde verkiezingen
Omdat May een erg krappe meerderheid heeft in het Britse parlement, organiseert ze in juni vervroegde verkiezingen. Een foute inschatting: de Conservatieven verliezen hun meerderheid en worden afhankelijk van de Noord-Ierse unionisten van DUP. De tien DUP-parlementsleden in het Lagerhuis kunnen nadien ruim twee jaar lang boven hun gewicht spelen: elk brexitvoorstel waar May mee op de proppen komt, moet ook door hen worden goedgekeurd. Theresa May blijft wel premier.
14 november 2018: Deal is klaar
Aan het begin van de zomer van 2018 legt May haar brexitplannen eindelijk op tafel. Ze stelt onder meer de creatie van een nieuwe Brits-Europese vrijhandelszone voor goederen voor, wat haar meteen het ontslag van haar brexitminister David Davis en minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson oplevert. Het duurt uiteindelijk nog tot 14 november vooraleer de Britse regering zich achter een ontwerpakkoord over de brexit kan scharen. «De best mogelijke deal», maakt May zich sterk. De premier verliest er opnieuw een brexitminister door: dit keer neemt Dominic Raab ontslag. Maar May zet door en krijgt de goedkeuring van de 27 andere Europese staatshoofden en regeringsleiders. Nu moet ze de deal enkel nog door het Britse parlement zien te krijgen.
Begin 2019: Parlement ligt in de weg
Daar knelt nu precies het schoentje. Mays deal zal uiteindelijk tot drie keer toe worden weggestemd, met een grote meerderheid bovendien. De backstop is het grootste obstakel. Die noodoplossing bepaalt dat het Verenigd Koninkrijk ook na de overgangsperiode in een douane-unie met de EU moet blijven tot er een alternatief voorhanden is. Brussel en Londen willen zo een harde grens tussen EU-lidstaat Ierland en het Britse Noord-Ierland vermijden, maar voor de harde brexiteers is de regeling onaanvaardbaar.
14 maart 2019: Eerste uitstel
Ondertussen geraken de Britse parlementsleden het ook niet eens over welke richting ze dan wel uit willen. Enkel een no deal-brexit, een harde crash uit de EU, wordt duidelijk verworpen. Op 14 maart stelt het parlement de brexit uit tot 12 april. Een «kort technisch uitstel» om het Lagerhuis de kans te geven de deal alsnog goed te keuren. Maar de termijn blijkt te kort, en de brexit moet vlak voor de nieuwe deadline een tweede keer worden uitgesteld. Het wordt een ’flexit’ – een flexibel uitstel van de brexit tot 31 oktober 2019, wat betekent dat als het Britse parlement eerder een deal krijgt goedgekeurd, de Britten de eerste dag van de daaropvolgende maand al uit de EU kunnen stappen.
24 mei 2019: De tranen van Theresa May
Maar Westminster blijft sukkelen, en het parlement slaagt er maar niet in een duidelijke marsrichting aan te geven. Na twee moties van wantrouwen te hebben overleefd, kondigt een emotionele May op 24 mei 2019 aan dat ze er begin juni de brui aan geeft.
23 juli 2019: Boris Johnson aan zet
Na interne verkiezingen wordt Boris Johnson de nieuwe leider van de Britse Conservatieven, en dus ook de premier. In Brussel is men niet bijster enthousiast over de flamboyante Johnson, met z’n twijfelachtig verleden als Europajournalist. Hij wil de backstop uit het akkoord van May, maar krijgt meteen het deksel op de neus. Johnson schroeft de voorbereidingen op een no deal op en zal tot in den treure herhalen dat zijn land op 31 oktober uit de Europese Unie stapt, «deal or no deal».
Intussen komt Johnson in eigen land al snel in de problemen. Wanneer hij voorstelt om het parlement maar liefst vijf weken op te schorten krijgt hij meteen de hele oppositie over zich heen. De oppositie slaagt er uiteindelijk nog snel in een no deal op die datum onmogelijk te maken. Johnson vraagt tot twee keer toe vervroegde verkiezingen, maar vangt telkens bot.
17 oktober 2019: backstop uit de weg
De onderhandelingen met de Europese Unie liggen intussen zo goed als stil, en dat al sinds Johnson is aangetreden. Brussel eist een evenwaardige vervanger voor de backstop, maar de Britse regering doet geen concrete voorstellen. Tot begin oktober. Johnson legt een plan voor aan de Europese Commissie, waarin hij instemt met douanecontroles in de Ierse zee. Na intense onderhandelingen in Brussel is het ontwerpakkoord over de brexit op 17 oktober, vlak voor de start van een cruciale Europese top, een feit.
De Europese Commissie en de Raad geven al snel groen licht, maar Westminster stribbelt opnieuw tegen. De premier geeft principieel groen licht voor zijn deal, maar het Lagerhuis wil de wetgeving daaromtrent niet overhaast afhaspelen. Johnson moet daarom opnieuw uitstel vragen aan de Europese leiders.
12 december: Tories winnen verkiezingen
Johnson vraagt – zij het met frisse tegenzin – opnieuw een flexibel uitstel, en krijgt dat uiteindelijk ook. De brexitdatum is nu 31 januari 2020. De oppositie is er nu zeker van dat een harde brexit voor die datum onmogelijk is, en stemt in met vervroegde parlementsverkiezingen op 12 december. Die draaien uit op een klinkende overwinning voor de Tories, die voortaan een ruime meerderheid hebben in het Lagerhuis. Met de ruime Conservatieve meerderheid in het parlement wordt het brexitakkoord wordt daarna op een drafje goedgekeurd.
31 januari 2020: Brexit wordt een feit
Na middernacht zal het Verenigd Koninkrijk officieel niet langer een lid van de Europese Unie zijn. Exact 47 jaar en 1 maand nadat het toetrad tot de Europese Gemeenschap (EG), de voorloper van de EU.
De brexit wordt in eerste instantie vooral symbolisch. Eerst gaat een overgangsperiode in tot eind dit jaar, waardoor de Britten dan wel formeel verdwijnen uit de Europese instellingen, maar wel gebonden blijven door de Europese regels. Ook het vrij verkeer van personen, goederen en diensten loopt voorlopig gewoon door.
Het bericht De pijnlijke bevalling genaamd Brexit: een overzicht verscheen eerst op Metro.
